Różne wersje Dekalogu

Rozróżniając dwa ostatnie zakazy jako dwa różne przykazania, Augustyn, a za nim mało poprawny stylistycznie katechizm, ułatwiają nam zobaczenie relacji pomiędzy ostatnim zakazem a zakazem kradzieży i pomiędzy przedostatnim zakazem a zakazem cudzołóstwa. Ponieważ kradzież i cudzołóstwo nie są zupełnie tym samym i dobrze jest je odróżniać, sugerując się sugestią Augustyna, uważam, że powinno się rozróżniać dwa ostatnie zakazy. Mniejsza o to czy ponumerujemy je 9 i 10. Ważne byśmy ich sensu nie stracili z oczu. Aby zaś go nie stracić trzeba czytać jako pewną całość nie tylko końcówkę, ale wszystkie 6 zakazów z ostatniej grupy. A gdybyśmy chcieli znaleźć relację pomiędzy zakazami tej ostatniej grupy i resztą Dekalogu, to pewnie byśmy zrozumieli jeszcze więcej

W krótkiej, popularnej wersji katechizmowej nie ma zakazu czynienia obrazów i oddawania im czci. Jednakże zapoznanie się z małym katechizmem nie wystarcza. Nie dlatego, że zawiera on nieprawdę, ale dlatego – jak ma to miejsce w przypadku Dekalogu – że nie jest on wyczerpującym źródłem wiedzy o nauczaniu Kościoła Katolickiego. Nieco wyżej wyjaśniłem skąd biorą się różnice pomiędzy krótką wersją katechizmową a tekstem biblijnym Dekalogu.

Katechizmowa wersja Dekalogu, tak jak żydowska tradycja talmudyczna, czytają zakaz posiadania innych bogów i zakaz robieni obrazów i służenia im jako jedno przykazanie. Nie jest ważne czy przykazaniu temu przyporządkowany jest numer jeden czy dwa (wyżej wspomniałem, dlaczego numeracja przykazań jest względna). W intuicji Kościoła Katolickiego i żydowskiej tradycji talmudycznej zakazy te powinny być czytane jako jedno przykazanie. Czytając rozważany tekst biblijny (np.: Pwp 5,7–10) mamy do czynienia z trzema zakazami (A–C) i z jednym uzasadnieniem (D):

A. Nie będziesz miał bogów innych oprócz Mnie.
B. Nie uczynisz sobie posągu ani żadnego obrazu tego, co jest na niebie wysoko albo na ziemi nisko, lub w wodzie poniżej ziemi.
C.Nie będziesz oddawał im pokłonu ani służył.
D. Bo Ja jestem Pan, Bóg twój, Bóg zazdrosny, karzący nieprawość ojców na synach w trzecim i w czwartym pokoleniu — tych, którzy Mnie nienawidzą, a który okazuje łaskę w tysiącznym pokoleniu tym, którzy Mnie miłują i strzegą moich przykazań.

Pierwszy zakaz (A) zabrania politeizmu (wiary w wielu bogów). Drugi zakaz (B) dotyczy czynienia sobie posągów i obrazów. Trzeci (C) natomiast zabrania czczenia wyżej wymienionych podobizn. Oczywiście drugi i trzeci zakaz (B i C) są absolutnie nierozłączne: trzeci (C) zależy bowiem od drugiego (B).
Czy drugi zakaz dotyczy całkowitego zakazu czynienia jakichkolwiek obrazów? W samej Biblii znajdujemy pewien epizod, w którym ten sam Bóg nakazuje Mojżeszowi (któremu powierzył tablice Dekalogu) uczynić węża z brązu (Lb 21,8 ):

Wtedy rzekł Pan do Mojżesza: «Sporządź węża i umieść go na wysokim palu; wtedy każdy ukąszony, jeśli tylko spojrzy na niego, zostanie przy życiu».

Jeśli polecenie o sporządzeniu węża wydał sam Bóg, autor Dekalogu, to można wysnuć z tego dwa wnioski: albo Pan Bóg przeczy sam sobie i lepiej takim Bogiem się nie przejmować, albo zakaz czynienia obrazów i posągów nie jest zakazem absolutnym i dotyczy tylko pewnych obrazów i posągów. Ktokolwiek, kto na serio bierze Biblię (niekoniecznie jako wierzący) przyjmie raczej ten drugi wniosek. Pozostaje jednak pytanie, jakiego typu posągi i obrazy są zakazane?

Odpowiedź na to pytanie jest zawarta w trzecim zakazie (C): chodzi o takie posągi i takie obrazy, którym oddaje się pokłon i którym się służy. Wszystkie inne obrazy i przedstawienia nie są zakazane. Co oznacza jednak „oddawać pokłon” i „służyć”? Pewnie większość czytelników odpowiedziałaby, że chodzi o oddawanie czci posągom i obrazom jako bogom. Nie jest to odpowiedź błędna, ponieważ słowa użyte (oddawać pokłon i służyć) wskazują wyraźnie na oddawanie kultu i czci religijnej.

Błędne jednak byłaby interpretacja, wg której zakaz ten odnosi się do czynienia reprezentacji innych bogów (bożków, idoli) i oddawania im czci. W przypadku takiej interpretacji drugi (B) i trzeci zakaz (C) zakazywałby czczenia innych bogów – pod postacią ich figur – tak samo jak pierwszy zakaz. Wg takiej interpretacji mielibyśmy do czynienia z pewną tautologią (powtórzeniem tego samego sensu innymi słowami). Jednak znowu, jeśli mamy wziąć na poważnie tekst biblijny trudno zadowolić się stwierdzeniem jego niedoskonałości.

Jeżeli już pierwszy zakaz eliminuje posiadanie innych bogów (bożków, idoli), zakaz czynienia sobie obrazów musi czynić krok do przodu nie powtarzając tego samego. Z pomocą może przyjść pierwszy grzech Izraela po wyjściu z Egiptu (Wj 32). Otóż podczas nieobecności Mojżesza, Izrael prosi Aarona, by uczynił mu wizerunek Boga by ten mógł iść przed ludem. Aaron każe uczynić ze złota posąg cielca i stawia go przed ludem, który mówi:

Izraelu, oto Bóg twój, który cię wyprowadził z ziemi egipskiej (Wj 32,4).

Bardzo często interpretuje się to wydarzenie jako sprzeniewierzenie się jedynemu Bogu i oddawanie czci innemu bożkowi. Interpretacja taka nie jest niczym uzasadniona, ponieważ Izrael nazywa cielca Bogiem, który go wyprowadził z Egiptu. Wyraźnie zatem nie ma zamiaru czcić innego boga ale właśnie tego jedynego, który dał się poznać w ważnym dla niego wydarzeniu. Ponadto w następnym wierszu (Wj 32,5) czytamy:

A widząc to Aaron kazał postawić ołtarz przed nim [cielcem] i powiedział: «Jutro będzie uroczystość ku czci Pana».