Leonardo da Vinci: Madonna w grocie

Madonny Leonarda
Leonardo da Vinci to chyba najbardziej znany artysta wszechczasów. Był nowatorem w wielu dziedzinach nauki i sztuki. Pionierskie są również jego dokonania w dziedzinie malarstwa religijnego.
Leonardo jako pierwszy stworzył pewien schemat przedstawiania Matki Bożej, który potem powtarzał Rafael i inni artyści. Są to kompozycje przedstawiające kilka osób w ten sposób, by cała grupa tworzyła kształt piramidy, przy czym głowa Najświętszej Marii Panny stanowi zawsze wierzchołek tej piramidy. Postać Madonny znajduje się w centrum przedstawienia, jest jego osią.
Schemat ten powtórzył włoski artysta w wielu dziełach. W "Madonnie w grocie" Matce Bożej towarzyszą dzieci: Jezus (z prawej) i św. Jan Chrzciciel. Za Jezusem klęczy anioł.
Postacie przedstawione na obrazie wiążą się z sobą pod względem kompozycyjnym, podobnie jak są związane pod względem duchowym.

Wymowne gesty
Gesty przedstawionych osób są niezwykle wymowne. Św. Jan Chrzciciel klęka przed Zbawicielem, oddając Mu hołd, natomiast Jezus wyciąga do góry rączkę w geście błogosławieństwa. Anioł klęczący za plecami Chrystusa pokazuje wyraźnie palcem na Jana Chrzciciela, a twarz zwraca w stronę widzów. Pełni on rolę komentatora. Wskazuje osobom oglądającym obraz, że Jezus błogosławi św. Janowi Chrzcicielowi.
A wszystko odbywa się pod opieką Matki Bożej, dobrotliwie patrzącej na tę scenę.

Paryżanie i londyńczycy
Obraz istnieje w dwóch, bardzo podobnych wersjach. Starsza znajduje się w paryskim Luwrze, nowsza – w londyńskiej National Gallery. Wśród uczonych od lat trwa spór, czy obie są oryginalnym dziełem Leonarda, czy tylko jedna z nich. Badacze podzielili się na dwie grupy: "paryżan" – zwolenników koncepcji, że oryginalne jest wyłącznie dzieło z Luwru oraz "londyńczyków", mających przeciwne zdanie. Ostatnio przeważają "paryżanie".
Dlaczego dzieło istnieje w dwóch wersjach? Otóż obraz zamówiło u Leonarda 25 kwietnia 1483 r. Bractwo Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny działające przy mediolańskim kościele św. Franciszka (San Francesco Grande). Leonardo miał namalować główny obraz ołtarzowy, a boczne (przedstawiające muzykujących aniołów) zamówiono u braci Jana i Ambrożego de Predis.
Z dokumentów wiadomo, że Leonardo nie dogadał się z fundatorami dzieła w sprawie zapłaty. Spór toczył się jeszcze dziesięć lat po ukończeniu dzieła. Uczeni doszli więc do wniosku, że wcześniejszy obraz jest oryginalnym dziełem Leonarda, natomiast ten przechowywany w Londynie namalował któryś z braci de Predis.
Obraz nie jest wierną kopią (np. anioł nie wskazuje na nim palcem św. Jana Chrzciciela), lecz tylko plagiatem. Bractwo Niepokalanego Poczęcia NMP zapewne w ten sposób zdecydowało się rozwiązać sprawę. Oryginalny obraz Leonarda zwrócono artyście, a honorarium, niewątpliwie mniejsze, zainkasowali bracia de Predis...